برای ایرانیان و آشنایان بتمدن ایران وجود خود ایران بهترین گواه اهمیت هخامنشیان می باشد.

سرداران و فلاسفه و دانشمندان زیاد آمده و رفته اند ولی در بین آنان کسانی که علاوه بر جنگ آوری

و روشن بینی نبوغ خلاقه داشته و توانسته اند معجزه آسا به آثار خود ابدیت بخشند بسیار کم است

و در این مقام شاید هیچکس با کوروش بزرگ و داریوش برابر نمیشود.

ولی علاوه بر ایجاد ایران جاویدان از چند جهت دیگر نیز تشکیل شاهنشاهی هخامنشی اهمیت فوق العاده جهانی دارد.

پیش از هخامنشیان هرگز یک واحد سیاسی به وسعت شاهنشاهی ایران تشکیل نشده و به آن اندازه دوام نیاورده بود،

هیچیک از جهانگیران دیگر به اندازه هخامنشیان مقید به رعایت هویت و فرهنگ ملل مغلوب نبوده

و به اندازه آنان سعی نکرده است از فاصله بین غالب و مغلوب بکاهد.

هخامنشیان مبتکر این فکر بودند که میشود از تمام ملل جهان و بنفع همه آنها یک واحد بزرگ ساخت

یعنی تمام ملل مختلف را از هر نژاد و آئین که باشند زیر یک پرچم جمع و به هر یک کمک نمود

تا با حفظ هویت خود در حدود ممکن پیش برود. از ابتدای تاریخ تا امروز هیچیک از پیشوایان و سرداران

ملل مختلف به اندازه ایرانیان هخامنشی به انجام این آرزو نزدیک نشده است.

نبوغ نظامی هخامنشیان یک عامل مؤثر ایجاد و حفظ این واحد جهانی بوده و عامل دیگر این توفیق

از ترکیب خصوصیات اخلاقی و عقاید مذهبی و اصول سیاسی هخامنشیان و قوانین و سازمانهائی

که برای اداره و عمران شاهنشاهی بوجود آوردند نتیجه شده است.

کوروش اصل تازه مسئولیت فرمانروا در برابر اتباع را که پیش از خودش وجود نداشت را ابداع نمود

 و داریوش که به اتقاد مورخین یکی از خردمندترین مدیران بوده اجراء اصول و هدفهای اخلاقی

و سیاسی کوروش بزرگ را با وضع قوانین و سازمانهای تازه تامین نمود.

این اخلاق و سیاست هخامنشی که دادرسی و دادگستری و مدارا با ملل مغلوب و رعایت هویت و فرهنگ آنها

و بهبود وضع همه مردم و همه نواحی کشور را شامل میشد نسبت به آنچه معمول فرمانروایان پیش از ایرانیان بوده

یک جنبه انقلابی داشته است.

آزاد کردن یهودیها که در بابل اسیر بودند و کمک به آنها برای برگشتن به اورشلیم و تجدید بنای آن یک نمونه

از رفتار هخامنشیان است که چون در چند قسمت از انجیل به آن اشاره شده در باختر شهرت یافته است

ولی رویه هخامنشیان با ملل دیگر نیز معمولا بر همین منوال بوده است.

داریوش کبیر از خزانه شاهنشاهی تمام هزینه مراسم مذهبی یهودیان را پرداخت میکرد.

صلح هخامنشی که ازاین جهانگیری و این جهانداری بوجود آمده بعقیده بیشتر مورخین خود

یکی از ارزنده ترین خدمتهائی است که ایرانیان در طی دویست سال اول شاهنشاهی به بشر و به پیشرفت تمدن نموده اند.

با تشکیل شاهنشاهی ایران دنیای متمدن از هر زمان دیگر پیش از آن و همچنین از هر زمان پس از آن نزدیکتر

 به آن شد که زیر یک نظارت تنها در آید این امر چنان تغییر بزرگی بوجود آورد که برای ما

مردم سده بیست و یکم تصور آن مشکل است.

تقریبا دو هزار و پانصد سال پیش از آنکه اصطلاح سیاست اقتصاد ملی معمول شود

هخامنشیان مفهوم آن را با اقدامات عمرانی خود مجری داشتند. مورخین مکرر از سدها و مخازن آب

و کاریزها و ترعه ها و جاده ها و پل هائیکه ایرانیان هخامنشی ساخته اند و اقداماتی که برای توسعه

و اصلاح کشاورزی و انتقال دانه ها و قلمهء گیاهان مختلف از ناحیه ای به ناحیه دیگر نموده اند

از کتاب خانه ها و دانشگاههائی که تاسیس کرده اند و هیئتهای اکتشافی که به زمینها و دریاهای دور

 فرستاده اند صحبت میدارند. مثلا کشت پسته و یک نوع از مو را در شام و کشت کنجد را در مصر

و کشت برنج را در بین النهرین و کشت نوعی از گردو را در یونان معمول داشتند، با کندن ترعه ای

 بزرگ از رود نیل تا دریای احمر دو هزار و سیصد سال پیش از کانال سوئز آن دریا را با دریای مدیترانه

 مربوط ساختند و در یونان کوه آتس را بریدند تا کشتیها آسانتر حرکت کند، نخستین دریانوردیهای

اکتشافی را از یک طرف رود سند تا اقیانوس هند و دور شبه جزیره عربستان و کنارههای بحر احمر

و از طرف دیگر دورادور افریقا تا تنگه جبل الطارق انجام دادند دو هزار سال پیش از آنکه برای

نخستین بار واسکودوگاما از باختر رو بخاور قاره افریقا را دور بزند.

در اداره متصرفات پهناور خود، هخامنشیان توانستند تسلط قدرت مرکزی را درعین دادن اختیارهای

بسیار وسیع به استانداران (ساتراپها) و رعایت تشخیص ملل تابع تامین نمایند و در ضمن انجام این

مقصود نخستین نمونه را برای تقسیمات اداری یک کشور و طرز نظارت بر آن تقسیمات را بوجود آوردند.

اگر چه زبان فارسی باستان، زبانی که داریوش در لوحه تاسیس تخت جمشید بکار برده زبان رسمی بوده

ولی استفاده از زبان آرامائیک که بسیاری از مردم از دره نیل تا دره سند به آن آشنا بودند و ترویج آن زبان

و وضع یک استاندارد رسمی اوزان و مقادیر و ایجاد و ترویج یک سیستم پولی در سراسر کشور و تنظیم

بهای فلزهای گرانبها از جمله اقدامات دیگری است که برونق و ترقی جهان هخامنشی کمک نموده است.

از روی اقدامات و تاسیسات هخامنشی که در بالا اشاره شد میتوان نتیجه گرفت که بطور مسلم فرهنگ و هنر

در عهد هخامنشیان مقامی رفیع و پیشرفتی بسیار داشته است